उन्हाळी हंगामात आंबा, काजू, कोकम, करवंदे अशा रानमेव्याचा येथे महापूरच येतो. या दिवसांत कैरीचे लोणचे, फणस-आंब्याच्या रसापासून बनविलेल्या (साठे) पोळ्या खूपच रुचकर असतात. उन्हाळ्यात ओल्या काजू चिरून मस्त असा झुणका बनवतात. भाकरीबरोबर खाताना त्याची गोडी चाखताना पक्वानांचा विसर पडला नाही तर नवल. ‘आंब्याचे रायते’ असले तर दोन घास अधिक पोटात जातात. मोहरीची फोडणी टाकून बनविलेले रायते हा कोकणचा खास असा मेनू आहे. उन्हाळ्यात जांभळे तर सर्वत्रच असतात. मीठ लावून उन्हात गरम केलेल्या जांभळांची चव तर विचारूच नका. खरे तर ही मजा कोकणाची सैर केली तरच अनुभवता येईल.

कोकणच्या खाद्यसंस्कृतीची नवलाई सातासमुद्रापार आहे. म्हणूनच तर मुंबई सारख्या शहरात मालवणी खाद्य महोत्सवांचे आयोजन न चुकता केले जाते. या महोत्सवांना भरघोस प्रतिसादही लाभतो. पण हल्ली या मालवणी बाजारांना असणारा ‘चायनीज टच’ काही प्रमाणात परिणामकारक मानावा लागेल. बाजाराला नाव असते मालवणी बाजार, पण प्रत्यक्षात चायनीज वाल्यांची घुसखोरी होत आहे. मालवणी पीठ, सुके तळलेले गरे, शेवयांचे लाडू, शेंगदाणा लाडू, मालवणी खाजा यांमुळे या बाजारांचे महत्त्व टिकून आहे, हे नाकारून चालणार नाही. कोकणातील जत्रांत ही खाद्य संस्कृती पदोपदी दिसून येते. कुठल्याही हॉटेलात चला, तेथे कांदा-भजी, बटाटेवडे, उसळ-पाव यांचा खमंग वास न चुकता दरवळतो. मालवणी खाजा हे येथील जत्रांचे वैशिष्ट्य. त्यातच काळ्या तिळांचे लाडू अधिक रुचकर असतात. चुरमुर्‍याचे लाडूही आवडीने खावेत असेच. गुलाबी थंडीत ज्यावेळी जत्रा रंगतात, त्यावेळी साधा चहासुद्धा वेगळी लज्जत सांगून जातो.

कुठलाही पाहुणा आला तर त्याचे आदरातिथ्य करण्याची वेगळी परंपरा या प्रदेशाने जपली आहे. सकाळी आल्याआल्या झणझणीत माशांची कढी, फ्राय आणि रात्री कोंबडी मटण ठरलेलेच असते. चमचमीत सुके मटण आणि जोडीला तांदळापासून बनविलेले घावणे नाहीतर वडे असा बेत असतो. रात्रौ जागून तांदळाच्या पिठापासून ‘खतखते’ बनविण्याची प्रथा आजही येथे आहे. सकाळी पाहुणा निरोप घेतेवेळी त्याला भेट म्हणून ते दिले जाते. त्यात काजूगर, काकडी वापरली जाते. ते गोड आणि स्वादिष्ट लागते. उन्हाळी मोसमात कोकणात पालेभाज्यांचा सुकाळ असतो. मागावर घातलेली चवळी, त्याचा पाला, मुळा, वाली तांबडी भाजी, मक्याची कणसं, वाली, रताळी अशा अनेक भाज्यांचे प्रकार हे या भागाची खरी ओळख आहे. आणि विशेष म्हणजे प्रत्येकाच्या शेतात ते हटकून असतात.

कोकणी माणसे जशी उत्सवप्रिय तद्वत तेथील लोकसंस्कृती अन् खाद्यसंस्कृती अमूल्य आहे. या ठेव्याचे मोजमाप करता येणार नाही. कोकण वेगवेगळ्या खाद्यपदार्थांची रेलचेल असलेला प्रदेश.येथे प्रत्येक ऋतुमानानुसार जेवणात वेगवेगळे पदार्थ येतात.चैत्रातील हळदीकुंकू आंबाडाळ आणि कैरीच्या पन्ह्याशिवाय पूर्ण होत नाही. वैशाख म्हणजे आंबा,फणस यांच्यासह करवंद(काळी मैना),अळू अशा रानमेव्याची चव घेण्याचा काळ,जेष्ठात म्हणजे पहिला पाऊस पडून गेल्यावर रुजणारी फोडशी,कुर्डू,टाकळा या पालेभाज्या,आषाढात पडवळ,दोडकी यांच्या बरोबर लोणच्याचा खारात घातलेले उकड आंबे जेवण चविष्ट करतात.

श्रावणात उपवासाचे दिवस असल्याने करंदे कणगरे,घोरकेंड,अळकुड्या,रताळी यासरख्या कंदवर्गीय भाज्या,रक्षाबंधनाला नारळीभात,अष्टमीला दहीदुधपोहे, भाद्रपदात उकडीचे मोदक,घावन घाटल,तांदुळाची खीर,अश्विनात नवरात्र येत असल्याने पुरण,वरण,तळण यांच्यासह पातोळे,घावन यांच्यासारखे गोड पदार्थ,काकडीचे लोणचे ,रायते असा शाही थाट असतो. कार्तिक महिन्यात दिवाळीचा फराळ,माघ म्हणजे थंडीचा हंगाम. या हंगामात तीळगुळाबरोबर गुळपोळी,उसाच्या रसापासून बनवलेली काकवी,खांडवी असे पदार्थ बनविले जातात.तर फाल्गुन महिन्यात होळीसाठी पुरणपोळी ,अशी वैविध्यपूर्ण आरोग्यदायी खाद्यसंस्कृती कोकणात आहे. कोकणातील ही खाद्यसंस्कृती आता पर्यटकानाही अनुभवायला मिळते.याशिवाय भंडारी पद्धतीचे मटण, ताज्या माश्यांच्या रुचकर जेवणाची चव आपण सहजपणे घेऊ शकतो.यासाठी येणाऱ्या पर्यटकांनी आपल्याला कोणता खाद्यपदार्थ खायचा आहे याचे नियोजन करावे.

पर्यटकांना येथे आंबापोळी,फणसपोळी,करवंद लोणचे,छुंदा,नाचण्याचे पापड,कुळीथ पीठ,आवळा पेठा, कोळंबी लोणचे अशी कोकणी उत्पादने हि सहजगत्या उपलब्ध आहेत. घरातील माणसे नोकरी-धंद्यात नसली तरी शेतात पिकवलेल्या धान्यावर ती तृप्त असतात. म्हणूनच तर उन्हाळी सुट्टी अनुभवण्यासाठी आणि कोकणच्या खाद्य संस्कृतीचा आस्वाद घेण्यासाठी पर्यटक, चाकरमान्यांचे पाय आपसूकच दरवर्षी कोकणाकडे वळतात. म्हणूनच या आनंदात न्हाऊन निघाल्यानंतर कोकणी माणूस आपुलकीने म्हणतो, ‘येवा कोकण आपलाच आसा…